Armenia - podróż, która Was zaskoczy! - zaprasza Arkadiusz Miksa

W 301 roku Armenia jako pierwsze państwo przyjęła chrześcijaństwo. Był to moment przełomowy dla rozwoju chrześcijaństwa w świecie. Chrześcijanie dotychczas prześladowani, żyjący często w utajnionych wspólnotach, mogli teraz w ramach państwa pielęgnować swoją religię. Rolę i znaczenie Armenii w umacnianiu chrześcijaństwa docenił Jan Paweł II, który przybył z pielgrzymką do tego kraju w roku 2001, a więc 1700 lat od tego historycznego wydarzenia. W 2016 r. podróż apostolską po Armenii odbył też papież Franciszek.

Podróż szlakiem pielgrzymowania papieży rozpoczynamy od stolicy Armenii Erywania. W stolicy warty obejrzenia jest najstarszy kościół w Erywaniu – 'Katoghike', obok którego znajduje się kompleks świątynny, na który składa się kościół św. Anny oraz siedziba Katolikosa Wszystkich Ormian w Erywaniu, czyli głowy kościoła ormiańskiego. Następnie zwiedzamy Katedrę Świętego Grzegorza Oświeciciela. Katedra powstała dla upamiętnienia 1700. rocznicy proklamowania chrześcijaństwa jako religii państwowej w Armenii oraz jako miejsce spoczynku relikwii świętego Grzegorza Oświeciciela – apostoła Armenii i świętego dla katolików i prawosławnych. Konsekracja katedry miała miejsce 23 września 2001, a wkrótce po tym przybył tu z wizytą papież Jan Paweł II. W ramach obchodów 1700 rocznicy przyjęcia chrześcijaństwa w Armenii, razem z Katolikosem Wszystkich Ormian Karekinem II, wziął on udział w liturgii modlitwy o Jedność Chrześcijan.

Następnie zwiedzamy repozytorium dawnych rękopisów ormiańskich – Instytut Matenadaran im. św. Mesropa Masztoca. W muzeum znajduje się ponad 17 tys. starożytnych manuskryptów, m.in. pierwszy egzemplarz Biblii w języku ormiańskim oraz wiele starożytnych manuskryptów w językach ormiańskim, greckim czy perskim. Następnym punktem odniesienia na szlaku pielgrzymkowym jest Cicernakaberd – Pomnik Ludobójstwa, poświęcony pamięci ofiar ludobójstwa Ormian w 1915 roku. W tym wyjątkowym miejscu byli zarówno Jan Paweł II jak i papież Franciszek. W dniu 26 września 2001 r. papież Jan Paweł II odwiedził Pomnik, aby złożyć hołd 1,5 milionowi Ormian, którzy zginęli z rąk Turków. Tu przy wiecznym ogniu modlił się on za naród ormiański, pobłogosławił wiecznie zielone drzewo, które zostało posadzone w jego imieniu z papieską inskrypcją: „Pamiętaj, Ojcze, cierpienia synów tego narodu i błogosław Armenię".

Następnie udajemy się do najważniejszego dla każdego chrześcijanina miejsca w Armenii – Katedry w Eczmiadzynie. To kościół macierzysty Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, wybudowany przez Grzegorza Oświeciciela w latach 301-303, zaraz po tym jak król Tiridates III, jako pierwszy władca w historii świata, przyjął chrześcijaństwo jako religię państwową.

Najcenniejszym skarbem klasztornego muzeum jest przechowywany w złotym relikwiarzu grot Włóczni Przeznaczenia, uważany za ten, którym przebito bok ukrzyżowanego Jezusa. Grot znajdował się wcześniej w klasztorze i skalnej świątyni z XII-XIII w. nazywanej Geghard, co znaczy Święta Włócznia. Według armeńskiego rękopisu z XIII w. oraz tradycji, grot został przywieziony do Armenii przez apostoła św. Judę Tadeusza.

Eczmiadzyn jest także oficjalną rezydencją Najwyższego Patriarchy i Katolikosa Wszystkich Ormian, który posiada honorową zwierzchność nad pozostałymi patriarchatami Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego. Papież Polak odbył oficjalne spotkanie z Katolikosem Karekinem II w Pałacu Apostolskim Katolikosa, odprawił mszę św. w Eczmiadzynie i podpisał wspólną deklarację o aktualnej sytuacji na świecie. Dokument przypomina, że wizyta papieża związana jest z 1700. rocznicą chrztu Armenii i jest wyrazem hołdu wobec pokoleń wiernych ormiańskich, którzy oddali życie za wiarę, oraz półtora miliona ofiar zagłady, „o której powszechnie mówi się, że była pierwszym ludobójstwem dwudziestego wieku”, jak i tysięcy męczenników w czasach totalitaryzmu.

Następnie zwiedzamy w Eczmiadzynie kościoły: św. Gajane (630 r.) i św. Hripisime (618 r.), które zostały zbudowane na miejscu grobów mniszek, męczennic za wiarę w Chrystusa. Na koniec zagłębiamy się w historię kościoła katedralnego w Zwartnocu, zwanego także Katedrą Aniołów, wzniesionego w latach 643-661 przez Katolikosa Nersesa III Budowniczego. Katedra i kościoły w Eczmiadzynie oraz zespół archeologiczny w Zwartnocu są obiektami znajdującymi się na liście UNESCO.

Kolejnym miejscem jest malowniczo położony u stóp góry Ararat Klasztoru Chor Wirap (IV-XVII w.). Góra Ararat wskazywana jest jako miejsce spoczynku Arki Noego. Chor Wirap przez 13 lat był więzieniem dla św. Grzegorza Oświeciciela, w 2001 r. miejsce to odwiedził św. Jan Paweł II na zakończenie swej historycznej wizyty w Armenii. Towarzyszył mu Katolikos Karekin II. Ojciec Święty zszedł do tzw. Sali Studni, następnie razem z Katolikosem z zapalonymi świecami i zniczami przeszli do pobliskiej kaplicy i tam odmówili oddzielnie – po ormiańsku i włosku – modlitwy, m.in. Ojcze nasz, po czym wygłosili krótkie przemówienia pożegnalne.

Następnym punktem noszącym w sobie odniesienia również do historii Polski jest klasztor Goszawank, który został wzniesiony w 1191 r. na miejscu zniszczonego przez trzęsienie ziemi kościoła Getik. W XIII w. klasztor stał się najważniejszym ośrodkiem ormiańskiej kultury. Jego historia wiąże się z imieniem założyciela i pierwszego opata Mechitara Gosza. Gosz to znany bajkopisarz i prawodawca. Opracował, a następnie spisał swoją własną wizję prawa, która posłużyła za podstawę kodeksu, obowiązującego nie tylko w Armenii, ale też w Polsce. Dekretem króla Zygmunta Starego, aż do rozbiorów Polski podlegali mu żyjący we Lwowie i Kamieńcu Podolskim Ormianie.

W Goszawanku znajduje się jeden z najwspanialszych i najbardziej znanych ormiańskich kamiennych krzyży. Następnie przenosimy się do Giumri, stolicy prowincji Szirak. W Giumri znajduje się Katolicka Katedra Świętych Męczenników oraz mieszka liczna wspólnota katolicka. Pomysł zbudowania świątyni kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego wyszedł od Nersesa Tera Nersesiana, pierwszego biskupa Ordynariatu Europy Wschodniej, utworzonego w Giumri dla Ormian katolików Europy Wschodniej. Podczas pobytu w Armenii w 2016 r. Papież Franciszek odwiedził Katolicką Katedrę Świętych Męczenników i odprawił Mszę św. na placu Vartanants.

Przed ostatnim cennym miejscem, które chciałem przybliżyć, jest piękny klasztor Hariczawank, zwanego też Haricz. Najważniejszą świątynią kompleksu jest kościół Najświętszej Maryi Panny, wzniesiony w 1201 r. przez księcia ormiańskiego Zakare Zakariana, który wspólnie z bratem odbił Armenię z rąk tureckich i założył nowe państwo ormiańskie. Klasztor, który zapoczątkował nowy styl w ormiańskiej architekturze sakralnej, rozbudowywany w XII i XIII stuleciu, jest jedną z pereł budownictwa Armenii.

Ostatnim punktem niezwykłej podróży śladami najstarszych świątyń chrześcijaństwa jest klasztor Geghard. Według tradycji kompleks klasztorny został założony przez Grzegorza Oświeciciela w IV wieku. Zespół obejmuje kościoły i grobowce wykute ręcznie w skale, co robi niesamowite wrażenie. Najstarsza część kompleksu to wykuta w skale, niedokończona kaplica Grzegorza Oświeciciela. Główny kościół (Kathoghikè), wzniesiony w 1215 r. na planie krzyża równoramiennego wpisanego w kwadrat, pokrywa kopuła. Wedle legendy apostoł Tadeusz przywiózł włócznię, która przebiła bok Chrystusa – stąd pochodzi nazwa klasztoru, która po ormiańsku oznacza właśnie „włócznia”. W 2000 roku klasztor został wpisany na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Armenia jak widać jest miejscem szczególnym dla chrześcijaństwa, a wyjątkowo bliskie relacje jakie łączą kościół katolicki z ormiańskim kościołem, tym bardziej zachęcają do zapoznania się z miejscami tak wyjątkowymi dla każdego chrześcijanina. Miejscami, które przemierzyli nasi papieże, doceniając ich znaczenie i oddając hołd ormiańskiej wspólnocie chrześcijan za ich żarliwość, trud i poświęcenie w obronie świętej wiary. Armenia czeka na pielgrzymów z Polski z całą swoją gościnnością oraz kulturowym, religijnym i historycznym bogactwem.

Arkadiusz Miksa