Św. Atanazy Wielki, biskup i doktor Kościoła - patron dnia (02.05)

Foto1. Relikwiarz Atanazego Wielkiego

Będąc bardzo młody, podjął życie pustelniecze na pustyni egipskiej, tam też spotkał św. Antoniego Pustelnika, swego mistrza. Za rządów św. Aleksandra w 319, Atanazy został wyświęcony na diakona i pełniąc przy biskupie urząd  sekretarza. W liście św. Aleksandra do biskupów,
w którym jako autor, poddał błędy Ariusza szczegółowej analizie i krytyce.  Anastazy był uczestnikiem Soboru
w  Niceji (325), na którym zachwycił niezwykłą wymową
i wiedzą teologiczną  wpływając, na potępienia przez ojców soboru Ariusza. Przez co Cesarz Konstantyn I Wielki skazał herezjarchę na wygnanie.

Po śmierci biskupa Aleksandra, został wybrany jego następcą w 328r. Od samego początku jego pasterzowania towarzyszyły mu wielkie wyzwania. Cesarz Konstantyn odwołał bowiem z wygnania Ariusza i jawnie zaczął sprzyjać jego zwolennikom. Dla umocnienia wiernych swojej diecezji Atanazy rozpoczął uciążliwą wizytację od Assuanu po Tebaidę. W Tabennesi powitał go serdecznie św. Pachomiusz. W tym czasie przeciwnicy Atanazego oskarżyli go przed cesarzem, że objął diecezję aleksandryjską, nie mając jeszcze wieku kanonicznego, a nadto że popiera przeciwników politycznych cesarza. Atanazy udał się więc do Nikomedii, gdzie akurat urzędował cesarz, i oddalił wszystkie zarzuty swoich przeciwników. Cesarz pożegnał go z wielkimi honorami (332).
Jednak to nie zakończyło jego problemów, bowiem przeciwnicy ponownie oskarżyligo, tym razem o to, że potajemnie przyczynił się do zamordowania ariańskiego biskupa Arseniusza. Kiedy Atanazy zażądał kategorycznie sądu, zorganizowano go na synodzie w Cezarei Palestyńskiej, gdzie bezsprzecznie  wykazana została niewinność Atanazego. Z tej okazji cesarz Konstantyn wystosował nawet do Atanazego list pochwalny.
Ariusz dzięki poparciu cesarza zdołał jednak w tym czasie pozyskać bardzo do swego grona wielu biskupów Wschodneigo Kościoła. Sześćdziesięciu biskupów poleczników Ariusza zebrało się na synodzie w Tyrze (335). Biskup Atanazy uniknął śmierci ratujac się  ucieczką.  Cesarz skazał biskupa Atanazego na banicję do Trewiru w Galii. W obronie Atanazego pisał do cesarza listy św. Antoni Pustelnik wle niec nie wskórał, banicja Anastazego zakończyła się dopiero po śmierć cesarza w 337 r. 

Wrogowie ponownie wnieśli przeciwko Atanazemu skargę, tym razem do papieża, św. Juliusza I, o to, że nieprawnie objął stolicę biskupią. Atanazy w kontrze zwołał synod biskupi do Aleksandrii, który wykazał jego niewinność. Przeciwnicy, korzystając z poparcia cesarza ariańskiego, Konstansa I (337-350), wymogli depozycję Atanazego; na jego miejsce wszedł biskup ariański, Grzegorz. Biskup Atanazy ponownie musiał ratować się ucieczką (338). Wyjechał wówczas do Rzymu. Papież św. Juliusz I zwołał dla rozpatrzenia jego sprawy synod do Rzymu. Wobec zebranych 50 biskupów została ponownie wykazana niewinność Atanazego. Papież wystosował list do biskupów Egiptu, a Grzegorza obłożył klątwą i zdjął z urzędu (340). Cesarz poparł papieża i wydał zarządzenie namiestnikowi Egiptu, aby Atanazego przyjął z należnymi mu honorami. Kiedy ten powrócił na swoją stolicę, witały go takie tłumy, że - jak pisze św. Grzegorz z Nazjanzu - przypominało to wylew Nilu. Czterdziestu biskupów Egiptu złożyło mu homagium (346).
Niestety Atanazy nadal nie zaznał pokoju. Cesarz Konstancjusz II przeszedł jawnie na stronę arian. Zwołał synody w roku 353 do Arles (Francja), a w roku 355 do Mediolanu (Włochy), na którym potępiono uchwały Soboru Nicejskiego I z roku 325 i potępiono również samego Atanazego. Cesarz nalegał, aby papież, św. Liberiusz I, również to potwierdził. Kiedy zaś ten wyraził stanowczy sprzeciw, cesarz także i papieża skazał na wygnanie jako heretyka. W czasie gdy Atanazy był w Katedrze ze swoim klerem, wszedł do niej wysłannik cesarski i ogłosił jego depozycję. Atanazy został siłą usunięty z urzędu i przez 6 lat ukrywał się wśród znajomych i mnichów w pustyniach i klasztorach.
W miejsce biskupa Atanazego wybrano ariańskiego biskupa Jerzego. W czasie pobytu na wygnaniu  wśród oddanych sobie mnichów Atanazy napisał dwie apologie do cesarza Konstansa II: jedną w obronie Kościoła przeciwko arianom, drugą we własnej obronie. Anastazy napisał też Historię arian.

Święty Atanazy, ikona. Domena publiczna

Po śmierci Konstancjusza II tron objął Julian Apostata. Na początku swoich rządów wydał dekret o uwolnieniu z więzień i banicji wszystkich prawowitych biskupów. Atanazy powrócił na swoją stolicę w Aleksandrii. Niebawem jednak cesarz zaczął jawnie sprzyjać poganom, a prześladować chrześcijan. Zachował się list Juliana Apostaty do namiestnika Egiptu, Egicjusza, z nakazem usunięcia Atanazego nie tylko ze stolicy biskupiej, ale i z Egiptu. Ponownie więc biskup musiał salwować się ucieczką. Cesarz z w tym czasie uwikłał się w wojnę z Persami, którą przegrał i podczas niej zginął na polu walki. Jego następcą został Jan, który był szczerze oddany katolikom. Atanazy po raz czwarty powrócił do Aleksandrii. Niestety, po roku umarł cesarz Jan. Po raz piąty dekretem cesarskim Atanazy został zmuszony opuścić swój Kościół. Tym razem jednak lud aleksandryjski stanowczo opowiedział się za swoim pasterzem i zmusił cesarza do odwołania wyroku banicji wydanego na ich pasterza.

Cztery lata później, w nocy z 2 na 3 maja 373 r. Atanazy zmarł. Św. Grzegorz z Nazjanzu wygłosił ku jego czci wspaniałą mowę. Św. Bazyli nazwał go jedynym obrońcą Kościoła w czasach, kiedy szalał arianizm. Na Soborze Konstantynopolitańskim II (553) wobec papieża św. Wigiliusza zaliczono św. Atanazego do nauczycieli Kościoła. We wszystkich obrządkach obchodzi się jego doroczne święto, chociaż w różnych dniach. Atanazy pozostawił po sobie traktaty. W "Żywocie św. Antoniego" dał podwaliny pod koncepcje życia zakonnego. Św. German I (VII/VIII w.) przeniósł ciało św. Atanazego do kościoła Mądrości Bożej (Hagia Sofia) w Konstantynopolu w czasie najazdu Arabów. Król Baldwin w XII w. podarował ramię Świętego mnichom z Monte Cassino, a jego ciało przeniesiono do kościoła benedyktynek w Wenecji. Od 1806 roku relikwie Atanazego znajdują się w kościele św. Zachariasza. Jego czaszka znajduje się w opactwie benedyktynów w Valvanera, natomiast w rzymskim kościele pw. św. Atanazego znajduje się część jego ramienia.

W ikonografii (zachodniej) św. Atanazy przedstawiany jest w stroju biskupa rytu łacińskiego lub ortodoksyjnego. Ma szeroką, siwą brodę i łysinę czołową. Czasami przedstawiany jest jako kardynał albo mnich. Jego atrybutami są: łódka, rylec, zwój. Na Wschodzie przedstawiany jest w bizantyjskich szatach biskupich z dużymi krzyżami. W obu dłoniach trzyma Ewangelię. Często towarzyszy mu św. Cyryl, arcybiskup aleksandryjski.